یزد پرس

 

مریم تجملیان (کتابدار کتابخانه وزیری)

بافت تاریخی

در بافت تاریخی ، در کنار خانه بزرگان و تجار، خانه های کوچک تر که مخصوص طبقات پایین تر بود، احداث می شد و جمعیت زیادی را در خود جای می داد. بعضی از خانه های  بزرگ دو حیاط داشت یکی بیرونی و دیگر اندرونی. بیرونی به تعدادی اتاق های تو در تو و تعدادی انباری به نام «پستو» و چندین زیرزمین تقسیم می شد. دور تا دور اتاق ها ، تاقچه هایی وجود داشت که برخی از آنها پایین و در دسترس بود و اشیای ضروری را روی آن قرار می دادند. برخی از آنها در قسمت های بالاتر از تاقچه پایینی ساخته شده بودند که دسترسی به آنها برای کودکان و هر فردی آسان نباشد. علاوه بر این در معماری عمارت های قدیمی دربخشی از بنا که دیوار ضخیم تری داشت، برای سبک تر شدن فضا و استفاده بهینه از آن ، تاقچه های متعدد طراحی می کردند. با وجود تاقچه هایی در بالای دیوارها ، هم از مصالح کمتری در ساخت و ساز استفاده می شد و هم با خالی کردن فضایی در بالای تاقچه، وزن زیادی روی تاقچه های پایین وارد نمی شد. معمولا در تاقچه بالایی کالاها و اشیایی را می گذاشتند که دسترسی به آنها آسان نبود. بنابراین در بالای سر تاقچه ها فضای دیگری  شکل می گرفت که به آن «تاقچه بالایی» می گفتند. اصطلاح «فلانی تاقچه بالا گذاشته» را زیاد شنیده اید. این اصطلاح عامیانه از معماری های قدیم گرفته شده است یعنی طرف راضی نمی شود یا ناز می کند و دسترسی به او آسان نیست.

در نظام معماری آن زمان ، از تاقچه ها در فضای زیرزمین هم استفاده می شد تا از حجم دیوارها کم شود. نمونه هایی از تاقچه های بالا در ساختمان های قاجاری در محله فهادان (جنگل) و ساختمان باغ دولت آباد و خانه هایی در محلات دیگر مشاهده می شود.

مجموعه آثار معماری یزد مایه افتخار اهالی این خطه کویری و بیانگر فرهنگ، تمدن وهنر مردم این دیار است. بنای برخی از خانه های قدیمی یزد مربوط به دوران قاجار و پهلوی اول است که هنوز محکم و پابرجاست. از استادان بنا و معماران این بناهای باشکوه می توان از استاحسن کلانتر، استا علی اکبر آخوند، استا غلامحسین باقی، استا محمد ابراهیم خرمشاهی، استا احمد بنا زاده، حاج رمضان رمضان خانی، حاج استا رضا رمضان خانی، حاج محمد ابراهیم و حاج استا حسین رمضان خانی، استا کاظم مجیبیان و حاج استا رضا باهوش نام برد.

(شهر پیر تاریخ : یزد از دیروز تا امروز. جلد سوم. صادق بهجت. یزد: صادق بهجت، ۱۴۰‪۰ ص. ۳۱-۳۲