یزد پرس

در سال‌های اخیر با دو واژه فرونشست و فروچاله زیاد در جوامع برخورد می‌کنیم و این دو واژه زیاد استماع و محاوره می‌شود. این دو مقوله در استان یزد نیز وجود دارد که جا دارد این دو را از هم تفکیک کرد.

 در پدیده فرونشست تخلیه آب‌های زیرزمینی و جنس خاک منطقه دو پارامتر اصلی هستند و با برداشت آب خلل و فرج سفرهای اب زیر زمینی متراکم می‌شود و نشست زمین در سطح گسترده‌ای می‌تواند رخ بدهد و آثار آن را ما به صورت ترک‌ها طولی، بالا آمدن لوله‌های آب موتور پمپ‌های چاهای برداشت آب، ترک خوردن دیوار ساختمان‌ها و … در سطح زمین مشاهده می‌کنیم و خسارت زیرزمینی آن که نیز می‌توان به متراکم شدن ابخوان‌ها و نهایت مرگ آبخوان و تغییر مسیر جریان‌ آب‌های زیرزمینی اشاره کرد.

تصویر شکستگی طولی حاصل از فرونشست زمین

اما فروچاله‌ها در اثر انحلال لایه‌های زیر سطحی (انحلال سنگ‌های کربناته در طول زمان) حفرات و فضاهای غارمانندی در زیر زمین ایجاد می‌شود که در اثر برهم خوردن تعادل نیروهای محیط آن مانند: برداشت آب و حذف نیروی نگه‌دارنده آب از زیر لایه‌های بالایی و سطحی، ایجاد فشار و نیرو از سطح به لایه بالایی در نهایت ریزش حادث می‌شود که مورفولوژی این چاله‌ها به صورت دایره و بیضی با دیواره‌های قائم مشاهده می‌شوند و آثار قبل از ایجاد آنها اغلب بصورت ترک‌های مدور در سطح زمین مشاهده می‌شوند و در زمانهای برهم خوردن تعادل نیروها آنی اتفاق می‌افتند. در فروچاله‌های ایجاد شده در دشت‌ها عمدتا طبیعت نقش بیشتری دارد چه بسا گسل‌ها شکستگی‌هایی در لایه‌های انحلال پذیر ایجاد کنند و این شکستگی‌ها مسیر آب‌های فرورو و زیر سطحی می‌شوند و به مروز زمان دالان‌هایی در زیر و درون واحدهای انحلال پذیر ایجاد می‌شود که بعدها مستعد ایجاد فروچاله می‌شوند.

فروچاله دشت ابرکوه

 

به طور مثال دشت ابرکوه(ابرقو) فرونشست نبوده و فروچاله هست که سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور از اوایل اردیبهشت ماه ۱۴۰۳ مجدد گروه‌هایی را برای مطالعه این مخاطره به منطقه اعزام کرده است. ما در نظر داریم ابتدا نقشه این فروچاله‎ها را ترسیم کنیم و با کمک ژئوفیزیک زمینی مکان‌های مستعد این رخداد را نیز شناسایی بکنیم.

برخی مواقع خبرهای حاکی از فرونشست زمین در خیابان‌های شهر در رسانه‌ها مخابره می‌شود که اینها در اصل فروچاله هستند که انحلال لایه‌های زیری در اثر ترکیدگی لوله‌ای آب و فاضلاب می‌تواند در ایجاد آن، عامل اصلی باشد.

در عوض مسیر اردکان به یزد ما با مقوله فرونشست روبرو هستیم که اثار آن با نشست جاده و ترک‌هایی با گستردگی طولی در دشت قابل شناسایی است.

با تشکر محسن جرجندی