یزد پرس

مریم تجملیان (کتابدار کتابخانه وزیری)
خشت خام
مهم ترین مصالح ساختمانی در معماری قبل و بعد از اسلام ، خشت و گل بوده است. در قسمت هایی از بنا آجرهایی به می رفت که معمولا مربع شکل بودند . آجر در بعضی از قسمت های ساختمان و در بدنه بنا برای تزئین به کار می رفت و نقش مهمی در معماری بنا داشت. از اوایل اسلام تا دوره تیموری و قاجار برای تزیین بیشتر ساختمان های اعیان از آجر تراش دار و قالبی استفاده می شد. آجر تراشی از حرفه های سخت بود. آجر تراشان با استفاده از ابزارهای لازم مثل تیشه ، نقش و نگارهایی را روی آجر به وجود می آوردند. امروزه این حرفه که در قدیم نوعی از صنایع دستی محسوب می شد، منسوخ شده است.
خانه ها و محله ها
بناهای تاریخی هر منطقه ، نشان دهنده فرهنگ و به نوعی نحوه تفکر مردم آن سامان است . این بناها سخنگوی گرانبهای سال ها و زمان های ازدست رفته است. کمتر بناهای تاریخی، از دست برف و باران و توفان های سهمگین جان سالم به در برده است. در بسیاری از کوچه ها و محله های قدیم این بناها را می توان دید.
بسیاری از این بناها بازسازی و یا تعمیرات کلی شده است. صاحبان اولیه ، خانه ها را در زمین وسیعی می ساختند. از هر ده خانه ، پنج خانه دارای حیاط بزرگ و اتاق های متعدد و زیرزمین های بزرگ بود. دیوارهای چهار طرف خانه را با خشت و گل می ساختند و روی دیوارها را کاهگل می کردند و دیوارها و سقف ها را با نقش و نگارهایی از گچ زینت می دادند. امروزه که به آن خانه ها می روی بخشی از نقاشی ها و گچ بری های بالای پیش بخاری اتاق پنج دری ، ریخته است و عمری از آنها گذشته است و فقط جای آینه قد قدیمی خالی است.
بعضی از خانه های شاه نشین در یزد عظمتی داشته اند که شاید بی نظیر و یا لااقل کم نظیر است. کوچه های قدیمی با کوچه پس کوچه های تنگ و باریک و دیوارهای کاهگلی و بلند و خانه های سنتی و بادگیرهای متعدد که امروزه تعدادی از آنها به هتل های سنتی تبدیل شده اند، یادآور خاطرات گذشته هستند. در گوشه و کنار چنین خانه هایی بعضی مواقع جانوران موذی و گزنده ، مثل عقرب ، رتیل و بالشت مار و مار پیدا می شد. عقرب را هر کجا می دیدند با انبر می گرفتند و در کنار باغچه می کشتند. وجود عقرب و حیوانات موذی برای مردم عادی شده بود. مخصوصا در خانه هایی که جوی داشت ، به علت وجود رطوبت بالشت مار هم بیشتر بود.
بعضی از خانه ها چاه چهل گز داشت و با چرخ چاه که در بالای چاه قرار داشت ، آب را از چاه می کشیدند . به محلی که چرخ چاه در آنجا قرار می گرفت ، «چاه خونه» می گفتند. بعضی مواقع گربه به داخل چاه خونه می رفت و روی چرخ چاه حرکت می کرد که این باعث افتادنش به داخل چاه و آلوده شدن آب می شد.
در یک محله همه اقشار غنی و فقیر مانند کارگر ، کاسب ، خان، نواب، صدر، پولدار، بی پول ، مسلمان و یهودی با هم زندگی می کردند

(شهر پیر تاریخ : یزد از دیروز تا امروز. جلد سوم. صادق بهجت. یزد: صادق بهجت، ۱۴۰‪۰ ص.۳۲-۳۵(‬‬‬‬‬